Два пісьменьнікі нарадзіліся ў Паўночнай Беларусі ў адзін год з розьніцай у 10 дзён. Адзін стаў савецкім літаратурным бонзам. Другі працаваў у ЗША звычайным падмятайлам і называў першага «беспардонным каньюнктуршчыкам».
100-годзьдзе Броўкі адзначалі 25 чэрвеня на радзіме паэта на Вушаччыне. Арганізавала мерапрыемства раённая ўлада. На сьвяце не было ніводнага менскага літаратара за выняткам галоўнага рэдактара выдавецтва «Беларуская Энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі» Генадзя Пашкова. Не было ніводнага сталічнага карэспандэнта, акрамя Ўладзімера Пучынскага, які прадстаўляў «Краязнаўчую газету». Не было ніводнай тэлекамэры. Калі б не вялікая дэлегацыя пісьменьнікаў зь Віцебску і Полацку, сьвята можна было б адмяняць. Галоўным госьцем урачыстасьцяў, вядома, быў сын Петруся Броўкі Юры.
Спачатку літаратары Віцебскай вобласьці сустрэліся з прадстаўнікамі мясцовага дзіцячага літаб’яднаньня. Пераважная большасьць вершаў, якія юныя паэты прачыталі на сустрэчы, былі напісаны на расейскай мове.
Далейшыя падзеі сьвята адбываліся пад адкрытым небам на адмысловай канцэртнай пляцоўцы. З сур’ёзным падарункам на юбілей прыехаў Генадзь Пашкоў — гэта быў макет кнігі-альбому пра стварэньне выдавецтва «Беларуская Энцыкляпэдыя» і пра важкі ўклад у гэтую справу Петруся Броўкі. У кнізе шмат дакумэнтаў і фатакопій лістоў, якія Броўка пісаў кіраўнікам рэспублікі.
Зь летняй вушацкай эстрады гучалі вершы, песьні, віншавальныя словы. У другой палове дня сьвята пераехала ў родную вёску Петруся Броўкі Пуцілкавічы. Тут існуе хата-музэй паэта, на яе ганку і быў арганізаваны выступ гасьцей для пуцілкавічан. Зноў гучалі вершы, песьні, віншаваньні.
З Пуцілкавіч Юры Броўка вяртаўся ў кепскім настроі: сталічная ўлада праігнаравала юбілей бацькі. Настрой яшчэ больш сапсаваўся, калі ён убачыў чарговы дарожны знак з назвай населенага пункту «Новая жізнь». «Я ж ім летась казаў пра гэтую шыльду!» — узбунтаваўся сын паэта. Ён загадаў спыніць аўтобус і папрасіў сфатаграфаваць знак: «Гэта адмыслова зьдзекуюцца з памяркоўнага беларуса!»
Юбілейных вечарын у гонар 100-годзьдзя Юркі Віцьбіча (15 чэрвеня) пакуль не адбылося ні ў Беларусі, ні ў ЗША. Адно толькі палачане вырашылі з нагоды юбілею ўшанаваць імя пісьменьніка ў сваім горадзе. 28 чэрвеня на цэнтральным гарадзкім праспэкце Карла Маркса купка мясцовых літаратараў, журналістаў і краязнаўцаў адкрылі «ганак Віцьбіча».
Гэтую гісторыю пісьменьнік апісаў у кнізе «Плыве з-пад Сьвятое гары Нёман». У час вайны Віцьбіч апоўначы апынуўся ў той частцы Полацку, дзе засталіся адно «коміны ды падмуркі». Пасьля доўгага блуканьня Віцьбіч бездапаможна прысеў на ганак спаленай хаты. Пісьменьнік вырашыў: «Лепш тут дачакацца досьвітку, чым трапіць пад кулю нямецкага патруля». І раптам здарыўся цуд — промень пражэктара, які блукаў па небе ў пошуку савецкіх самалётаў, выхапіў на імгненьне зь цемры крыж Сьвятое Сафіі. «Я перахрысьціўся ў той бок, дзе ён бліснуў, і неўзабаве адшукаў свой чарговы і тымчасовы прытулак». Пісьменьнік прызнаўся, што ён імкнуўся «да скону свайго жыцьця захаваць у душы той сьвяты, родны незабытны арыенцір».
На «мэмарыяльным» ганку ўдзельнікі акцыі памяці намалявалі ініцыялы пісьменьніка «J.V.», усклалі кветкі, згадалі пра вялікі патрыятызм Юркі Віцьбіча да Полацку, выказаны ў ягоных творах.
У Полацку плянуецца і вечарына ў гонар 100-годзьдзя пісьменьніка. Непадцэнзурны творца застаецца дарагі такім жа свабодным творцам наступных пакаленьняў.
А пясьняр савецкай улады нэасавецкай уладзе аказаўся непатрэбны. Начальнікі паэмаў не чытаюць. Ці ня тое самае чакае цяперашніх «арганізатарак літаратурнага жыцьця», як толькі яны ператворацца ў адпрацаваны матэрыял?
Цаніць беларускамоўных пісьменьнікаў здольнае толькі беларускамоўнае грамадзтва. Так ёсьць і так будзе. Бюракратычныя заслугі ім у разгляд, натуральна, не бяруцца.
Выснова напрошваецца самая банальная. Па пісьменьніку застаюцца творы. Ні пасады, якія ён займаў, ні сума заробленых ім грошай, ні колькасьць прыжыцьцёва выдадзеных кніг не гарантуюць месца ў гісторыі.
Вось і выходзіць, што Броўка й Віцьбіч, два антыподы, стаяць цяпер на адным штыблі, на адной «Беларускай палічцы», і чытаюцца аднымі й тымі самымі людзьмі.
Біяграфічныя зьвесткі:
Броўка
Літаратурную кар’еру Пятрусь Броўка пачаў у Полацку, стаўшы сябрам полацкай філіі літаратурнага згуртаваньня «Маладняк». Пры канцы 1920-х пераяжджае ў Менск і паступае ва ўнівэрсытэт. З «Маладняку» ён выходзіць і далучаецца да самай радыкальнай тагачаснай літгрупоўкі «Літаратурна-мастацкая камуна», якую ачольваў Паўлюк Шукайла. «Літкамунары» імкнуліся быць падобнымі да расейскіх футурыстаў зь «Левага фронту мастацтва» — і ня толькі ў творчасьці. Яны сталі самымі скандальнымі пэрсанажамі сталічнага літбамонду. Вось як апісвае тыя гады адзін з былых «літкамунараў» Ян Скрыган: «Памятаючы прыклад футурызму, што трэба нечым вылучацца, мы хадзілі бадай усе з кіямі і ў капелюшах, што на той час было навіною. Трымалі сябе ваяўніча і задзёрыста. На літаратурных вечарах і дыспутах чыталі крыклівыя вершы, траха не хапаліся загрудкі ў спрэчках». Гэтыя старонкі свайго жыцьця Броўка асабіста выкрасьліў з усіх сваіх афіцыйных біяграфій. Прынамсі, ні ў адным біяграфічным даведніку не паведамляецца, што Броўка быў «футурыстам».
Праўда, ён хутка выкінуў з галавы небясьпечную фронду і пачаў рабіць кар’еру звычайнага савецкага пісьменьніка. Удалося. У 1940 годзе Пятрусь Броўка ўжо быў рэдактарам часопісу «Полымя».
У крывавыя 1937—1938 гады, калі адбываліся масавыя «зачысткі» беларускай творчай інтэлігенцыі, Броўка цудам ацалеў. У архівах ГПУ знойдзены сьпіс на «ліквідацыю» апошніх 18 беларускіх пісьменьнікаў. Першымі ў сьпісе стаялі імёны Янкі Купалы і Якуба Коласа. Пад нумарам восем значыўся Пятрусь Броўка, які «ў 1922—1924 г. займаўся кантрабанднай дзейнасьцю. (…) Актыўны ўдзельнік нацфашысцкай арганізацыі, пра што сьведчаць паказаньні 24 выкрытых намі ворагаў».
На галоўныя адміністрацыйныя пазыцыі ў беллітаратуры Броўка трапляе падчас Другой сусьветнай. Ён шмат піша, супрацоўнічае з франтавымі і партызанскім газэтамі (робіцца песьняром партызанскага руху), адзін за адным у Маскве выходзяць зборнікі паэзіі з грамадзянскай лірыкай. У 1943-м Броўку прызначылі адказным сакратаром СП БССР. У 1948—1967 г. ён ужо ўзначальвае праўленьне СП БССР. У 1962 г. Броўка атрымлівае званьне народнага паэта Беларусі. У 1967 годзе пачынае працу па стварэньні выдавецтва «Беларуская Савецкая Энцыкляпэдыя», галоўным рэдактарам якога быў да сваёй сьмерці ў 1980 годзе. Броўка меў усё — нябесныя ганарары і магчымасьці, ордэны, вялізную кватэру на вуліцы Леніна, якая пасьля ягонай сьмерці стала музэем.
-
Віцьбіч
Юрка Віцьбіч быў адным з самых плённых пісьменьнікаў беларускай дыяспары ХХ стагодзьдзя.
Станаўленьне Віцьбіча як празаіка ў 1930-х адбывалася ў канонах тагачаснай літаратуры. Адзначыўся ён і як выкрывальнік «ухілістаў» сацыялістычнага будаўніцтва — «некультурнага» Хадыкі (100-годзьдзя якога сёлета ніхто не заўважыў), «хрызан-тэмнай» Пфляўмбаўм, «поўнага нуля» Хведаровіча, «эрэкцыйнага правадыра» Маракова.
Папоў сын, у якога і дзед, і прадзед былі сьвятарамі, Віцьбіч быў больш адукаваным і далучаным да культуры, чым яго аднагодкі ад сахі. Віцьбіч хінецца да культурнага «Ўзвышша» і ўступае ў літарганізацыю, праўда, ужо пасьля арышту Дубоўкі, Бабарэкі і іншых, напярэдадні яе ліквідацыі.
У Менску выйшлі дзьве Віцьбічавы кнігі — «Сьмерць Ірмы Лаймінг» (1932) і «Формула супраціўленьня касьцей» (1937). Крытыка сустрэла іх варожа. Асабліва дасталося аповесьці «Лшоно Габоо Бійрушалайм», надрукаванай у часопісе «Полымя рэвалюцыі» ў 1933 г. Празь непралетарскія мудрагельствы — адны назвы твораў чаго вартыя — у вачах «камісараў» ад літаратуры Віцьбіч робіцца чужым. Доўгі час яго не прымаюць у Саюз пісьменьнікаў. Але Віцьбіч, нягледзячы на жорсткую крытыку яго творчасьці, ня трапіў у засьценкі ГПУ.
Лёс Віцьбіча склаўся б інакш, калі б ён на пачатку вайны, як Броўка, эвакуяваўся ўглыб Расеі і далучыўся да антыфашысцкай барацьбы (у войска з прычыны кепскага здароўя яго не ўзялі б). Але Віцьбіч застаўся ў Віцебску. Друкаваўся ў «Голасе вёскі», «Беларускай газэце», таму ў 1944 г. мусіў ратавацца на эміграцыю. Па пераезьдзе ў Бэрлін ён пэўны час працаваў у «Раніцы» ды «Беларускім работніку». Пры канцы 1940-х пакінуў Нямеччыну і выехаў у ЗША.
У эміграцыі Віцьбіч праявіўся як таленавіты арганізатар беларускага культурнага жыцьця — засноўваў выданьне за выданьнем, быў адным з творцаў літаратурнага аб’яднаньня «Шыпшына».
Віцьбіч заклікаў «эмігрантаў» прызнаць заслугі пісьменьнікаў і палітыкаў з кагорты «нацкамаў». У лісьце да а.Лява Гарошкі ён пісаў: «Мы проста забываемся пра тое, што Міхась Чарот расстраляны расейскім бальшавізмам як зацяты вораг расейскага бальшавізму, як Змагар за Незалежнасьць Беларусі». Віцьбіч не адмаўляецца ад сябра маладосьці Эдуарда Самуйлёнка, які атрымаў ордэн ад камуністычнай улады за сваю літаратурную дзейнасьць («Ніхто больш за Віцьбіча ня ведае сапраўдны твар Самуйлёнка»). Піша пра сябра цёплыя, прыязныя ўспаміны. Аднак Віцьбіч не прабачае Петрусю Броўку — галоўнаму арганізатару саўпісьменьнікаў. У 1972 г. для газэты «Беларус» піша артыкул «А які ён у сапраўднасьці (Петрусю Броўку з прычыны ўзнагароды яго мянушкай «Героя сацыялістычнай працы»)», у якім называе Броўку «беспардонным каньюнктуршчыкам».
Віцьбіча ў Беларусі выдадзена мала. Дагэтуль ня выйшаў ні збор твораў, ані нават кніга выбранага. Аматары добрае прозы чытаюць яго, адшукваючы творы ў розных кніжыцах і альманахах.
Алесь Аркуш
Наша Ніва - 2005 #24
Похожие страницы :
| • Віцьбіч і Броўка: юбілеі антыподаў |